Митрополит Cтрумички Наум: Свети Наум Охридски
~+~
Светите отци честопати нагласуваат дека духовниот живот на христијаните не е нешто случајно, нешто хаотично, нешто што може како било, туку во духовниот живот постои еден препознатлив и совршен ред кој не може да се пренебрегне.
Како што може да се забележи во светото Предание на Православната Црква, постои поделба на духовниот развој, односно на духовната зрелост, на степени. Оваа поделба ја наоѓаме кај многумина од Отците, иако можат да се сретнат различни називи за степените.
Свети Никита Ститат, на пример, вели дека постојат три степени во напредувањето кон совршенството: почетна состојба на чистење, преодна состојба на просветлување, мистична состојба на совршенство. Во теологијата на свети Максим Исповедник овие три степени се претставени како: практична философија, природно созерцание и мистично богословие.
Овие степени на духовно растење кај свети Исак Сирин ги пронаоѓаме именувани како: покајание, чистота и совршенство. Како што вели тој, „покајание е: да се престане со својот претходен гревовен начин на живеење и, притоа, да не се жали за тоа. Чистота е: срце исполнето со сострадална љубов кон сето создание… И, на крајот, доаѓа совршенството, имено – смирението, а тоа значи: одрекување од сите видливи нешта, но и од сите мислени нешта, и пребивање (во Бог) над сите тие нешта, без никакво помислување на нив“.
Битно е да се запамти дека според Отците, во суштина, првиот степен е очистување на срцето од страстите, вториот е просветлување на умот, а третиот – обожение на целиот човек. Исто така, според нив, но и според здравата логика, на секој од овие три степени се случува различен квалитет на духовен живот – односно на секој степен од духовниот развој: се пројавува посебен квалитет на молитва, одговара соодветен начин на организирање на животот, подвижникот се соочува со различни видови искушенија, постои карактеристичен однос со духовниот отец како и соодветно духовно раководство, одговара еден од трите свештенички чинови итн., итн.
И не само што молитвата е различна на секој од степените на духовниот развој, туку токму по квалитетот на молитвата и ги разликуваме степените на духовниот развој.
На првиот степен, кој се нарекува очистување, молитвата е само умствена и усна, односно монахот или подвижникот може да ја изговара со устата и може да ја следи со својот ум.
На вториот степен, кој се нарекува просветлување, умот веќе се наоѓа внатре во срцето и таму ја следи молитвата, што се изговара со внатрешното слово.
Разликата помеѓу вториот и третиот степен е во тоа што на вториот степен монахот со напорот на својата волја (аскетски) го држи умот собран во срцето и во зборовите на молитвата што таму ја изговара, а на третиот тоа го прави самата Божја енергија или благодат. Благодатта непрестајно го задржува умот во срцето, а молитвата тече во срцето на подвижникот и кога тој спие и кога зборува или што било работи или мисли. Непрестајната умно-срдечна молитва е само еден од плодовите на обожението, но поради личносната димензија на односот со Бог што ја содржи во себе – најважен. Молитвата на оние што се наоѓаат на степенот на обожение е чудотворна.
Постојат уште некои специфичности во врска со молитвата: на пример, треба да се знае дека најнапред, на првиот степен, се чисти енергијата на умот. Дури на вториот степен, кога умот ќе влезе во срцето, тогаш почнува непосредно да се чисти и суштината на умот, која се наоѓа во срцето како духовен центар на човекот. Затоа и го нарекле Отците овој степен просветлување на умот. На третиот степен се случува она што кај Светите отци се нарекува грабнување на умот, и гледање на несоздадената божествена светлина.
Како што на секој степен му одговара посебна молитва, исто така му одговара и соодветен начин на живот. На пример, во Православната Црква познати се три начини на организација на монашкиот живот: општoжитие или киновија, што подразбира живот на поголем број монаси во една заедница; скит, што означува живот на заедница од тројца или четворица; и пустина, што означува живот на еден монах оддалечен од светот.
На првиот степен – на очистувањето на човековото срце – му одговара општожителниот, на вториот степен му одговара скитскиот, а на третиот степен – еремитскиот начин на живот.
Секако, секој од начините на организација на монашкиот живот е поткрепен со соодветен манастирски типик. Не е ист, на пример, типикот на општожителниот манастир со типикот на манастирот во кој се спроведува скитски начин на живот. Типикот на општожителниот манастир го карактеризираат долги заеднички богослужби во манастирскиот храм според редот во богослужбените книги, додека типикот во скитот се заснова на повеќечасовна Исусова молитва во осаменоста на монашката ќелија.
Исто така, Отците бараат да се почитува и правилото според кое примањето на свештенички чинови соодветствува со овие три степени на духовниот раст. Оној што е на степенот на очистување и го поминува правилно под раководство на духовен отец, може да добие ѓаконски чин. Оној што го достигнува степенот на просветлување на умот може да биде ракоположен за презвитер, а пак, оној што го достигнува степенот на обожение може да биде Епископ.
На пример, свети Максим вака ги поврзува трите стадиуми на духовниот живот со трите степени на свештенството: „Делото на ѓаконот го врши оној што го вежба својот ум за свештени подвизи и ги изгонува од себе страсните помисли, а делото на презвитерот (свештеникот) – оној што го просветлува својот ум во познание на создадените битија и со тоа го уништува лажнонареченото знаење; додека, делото на епископот го има оној што го восовршува својот ум со светиот мир на познанието на обожуваната и Пресвета Троица“[1]. Додека, пак, во своите списи „За црковната ерархија“, свети Дионисиј Ареопагит вели: „Епископите во потполност ја поседуваат моќта на просветлувањето… Нивната задача не е само да просветлуваат туку и да восовршуваат. Свештениците се просветлени и просветлуваат, додека ѓаконите очистуваат и знаат да расудуваат“[2].
Постојат и различни искушенија на секој од степените. И духовното раководство, како и односот на послушание кон духовниот отец, едно од поважните поглавја во православниот духовен живот, е различен на секој од овие степени. Итн., итн…
Уште еднаш да нагласиме дека е многу важно да се осознае хармонијата на духовниот живот, за наоружани со ова знаење да исфрлиме секаква импровизација од него. Во овој ред и во оваа хармонија секој во Црквата треба да си го препознае своето место и степенот на својот духовен раст и задолжително да го восогласи начинот на својот живот и подвиг според нив.
Од сето досега општо изложено, веќе можеме да ги поврзуваме и споредуваме квалитетот на духовниот подвиг на секој од степените на духовниот развој со атрибутите чиј носител е свети Наум. Во преданието на Црквата свети Наум е: рамноапостолен, исповедник на верата, учител, просветител, преподобен, чудотворец, исцелител, отшелник, началник на монаштвото, па дури и маченик.
Очигледно е дека описот на квалитетот на духовниот живот и подвиг од третиот степен на духовниот развој – обожение, одговара на квалитетот на духовниот живот и подвиг на свети Наум Охридски, онака како што тоа го знаеме од неговото житие, од црковното предание и од нашиот опит на неговото благодатно присуство и влијание во Црквата денес.
Мислам дека овде лежи и одговорот на прашањето, зошто свети Наум може, иако само еднаш, да се сретне насликан на иконите во архиерејски одежди и зошто тоа не е грешка. Таа иконографија, наизглед случајна, е едно потсетување за сите нас на неговата внатрешна духовна есхатолошка состојба на обожение, како и на свештеничкиот чин соодветен на тој степен.
И да заклучиме: само оној што уште во времето на својот живот ја усвоил вечноста, може и низ вековите, до денешен ден и до крајот на векот, да го совршува истото рамноапостолно и чудотворно дело во слава Божја. Нашиов денешен Литургиски собир, во негов спомен, е само уште еден, од многубројните докази, за ова.
И нешто лично. Зимата 1984 година, во патријаршијата во Белград, бев на исповед кај сега блаженоупокоениот Митрополит Амфилохиј. На моето прашање: „Зошто немаме монаштво во Македонија?“ – тој се насмевна и ми одговори: „Па еве, ти“; сакаше да ме потсети на личната одговорност што секој од нас ја има во Црквата, за сѐ. И потоа сериозно ми одговори: „Молете се на свети Наум и Бог ќе даде“. И така…
Преподобен отец Наум, моли Го Бог за нас!
Митрополит Cтрумички Наум
(04.01.2022 16:55)
