Отец Гаврил Галев: Христијанска антропологија според светиoт апостол Павле во посланијата до Коринтјаните (III дел)
~+~
Термините „sarx“(σὰρξ), „soma“ (σῶμα), „psyche“ (ψυχήν) и „pnevma“ (πνεῦμά).
Свети апостол Павле не бил класичен писател и неговите писма не ги пишувал како класични книжевни творби, туку сите Павлови писма/посланија се напишани според моменталната потреба и околности во Црквата. Неговите списи се пасторални писма упатени до одредени заедници, создавани спонтано за да им помогнат на нивните потреби за поука, надградување, толкување и разрешување на нејасните прашања од верата, христијанскиот живот, недоразбирањата и настанатите проблеми и аномалии во дадената заедница и слично.
Ова го кажуваме затоа што, терминологијата на св Павле во врска со оваа тема не е доволно јасна и дефинирана. Апостолот Павле не размислувал за систематиката на пишување и етимологијата на зборовите. Како што вели тој, проповедта негова не се состои во возвишени зборови и човечка мудрост, туку со пројава на Дух и сила (1. Кор. 2: 1-4).
Во анализата на егзегезата мора да биде забележанo дека св ап Павле ги користи истите термини во различен контекст. Постојат неколку причини за ваквата нејаснотија. Факт е дека апостолот потекнува од умерен хеленизиран јудeизам. Јазикот, пак, на неговите посланија е грчки, линијата на мислата е одредена од семитските учења со библиски корени. Тој главно ја цитира Септуагинтата, во која, како што знаеме, исти хебрејски зборови често се преведуваат со различни грчки зборови. Конечно, во своите посланија свети Павле не избегал од конвенционалниот, заеднички јазик на неговата елинизирана средина.[1] Ова влијание е последица на промената на центарот на христијанството од еврејски во хеленскиот свет. Тоа беше карактеристично на дуалистички поглед на човекот (на различни начини).
Главните термини што св Павле ги користи за телото се „саркс“ (σὰρξ) и „сома“ (σῶμα). А за душата, односно духовната страна на човекот: „психа“ (ψυχήν) и „пневма“ (πνεῦμά). Во Стариот Завет не можеме да најдеме разлика во поимите тело и тело: „саркс“ (σὰρξ) и „сома“ (σῶμα). Така е и во преводот на Септуагинтата, каде што е употребен еден збор bashar – башар.
Меѓутоа, во Новиот завет и списите на свети Павле, можеме да разликуваме два термина за обележување на телото: саркс и сома. На грчки, зборот сома го има коренот sw (цел број). Придавката значи „цела, недопрена, здрава“. Сома е личност како целина, неделива (како синоним може да го означите грчкиот. Ґtomoj, лат. Individuum). Односно, тој поседува автентична сома, автентично тело (цело). (1 Кор 5:3)[2]
„Саркс“ буквално значи месо, труп, мрша, а се преведува со тело. Најчесто се поврзува со тело со слабости, материјално, паднато тело грешно тело, телесна мудрост (2 Кор. 1,12); и мртво тело (2 Кор 4:1) и понекогаш, многу ретко има значение за „сома“ – тело.
„Саркс“ има различен етички квалитет од „сома“. Во првото писмо до Коринтјаните во петтата глава, кога Апостолот зборува за своето телото како единка, личност, тој вели „сома“ (1. Кор. 5:5), а кога зборува за блудното тело на прељубникот, тој користи терминот „саркс“ (1 Кор. 5:3). Во шестата глава, кога зборува општо за поимот тело, како храм Божји што не е за блуд, го користи зборот „сома“ (1. Кор. 6:13-20), додека во седмата глава кога зборува за телесна страст го употребува зборот „саркс“. Исто така во неговиот опис за првите ефхаристични заедници со телото и крвта Христови, употребува „сома“, како и за црквата како тело Христово исто така. (1 Кор. 10: 16; 12:27)
Од страната на духовниот елемент на нашето постоење ги среќаваме поимите „πνεῦμά“ (дух) и „ ψυχήν “ (душа). Духот е повисоката, дадена од благодатната форма на животот на човечката душа. Архимадритот Јануари пишува: Како што во Стариот Завет „нефеш“ и „руах“ често се иста работа, така и кај апостол Павле „душата“ и „духот“ честопати се идентични по значење. „Дух“ не е одреден принцип во споредба со „тело“ или „душа“. „Дух“ е, како „тело“ и „душа“, човек. Но, ако „телото“ е личност во неговата објективност, тогаш „дух“ значи личност како субјект, главно како субјект на знаење. Во оваа смисла, духот (πνεῦμά) понекогаш се користи како синоним за зборот „ум“ (nous) (1. Кор 2:10-16). Терминиот „дух“ повеќе кореспондира со грчкиот збор „nous“, кој е највисокиот дел од човечката душа, и способноста со која човекот го познава Бога и стапува во заедница со Него.[3] На други места во посланијата св. ап. Павле, исто така се пишува за човековиот дух и го нарекува ум т.е. духовен разум. Сепак, тој не се придржува строго на оваа определба, и двата термина се користат во потполно исто значење.
Есхатологија
Чинот на создавањето нема да биде целосен, доколку не го даде конечното решение за човековото постоење, кое е животот вечен. Целата трагедија на денешните „хуманисти“е што го немаат одговорот на најболното и најважното прашање на човештвото, а тоа е смртта. Во Адам (хуманизмот) сите умираат, а во Христос (Црквата) сите ќе оживеат (1. Кор. 15:20-22). Затоа, ние го имаме Христос, воплотеното Слово Божјо, преку Кого е сè и ние сме преку Него (1. Кор. 8:6). Христос е Оној кој воскреснатиот од мртвите.
Смртта не е создадена категорија. Бог не ја создал смртта, но била неизбежна после падот поради гревот што ја инфецирал човечката природа и ја направил смрттна. Но да се чуваме од гревот, зашто е смрт. Бејли забележува: „Ако го земам моето тело со себе надвор од смртта, тогаш секоја трајна штета што ќе му ја нанесам во овој живот има вечно значење.“ [4]
Гревот ни стана втора природа и тоа е „надворешниот човек“, за кој светиот апостол Павле укажува дека мора да се преобрази. Неопходно е да се преобразиме за животот да ја проголта смртта и да имаме вечно живеалиште на небесата (1 Кор. 15:12-24; 2 Кор. 5:1-4). Преку аскетскиот христијански подвиг, Бог со Својата несоздадена енергија ја прозема и постојано ја преобразува човековата создадена енергија и во оваа Богочовечка синергија со нас во Црквата, се содржи тајната на обожението на човекот, односно тајната и полнотата на животот во Есхатонот.
На тој начин, Бог создава сè ново, а ние сме тоа Негово „ново создание“ (2 Кор. 5:17). Духовно тело, преобразено тело, тело во заедница со Бога. Кога физичкото тело ќе умре, тогаш духовното тело ќе воскресне, како воскреснатото тело на Исус Христос, затоа Тој се нарекува „последниот Адам“[5] преку Кого ќе го наследиме нераспадливото Царство Божјо (1 Кор. 15:35-50)
Восхитен од премилоста Божја, св.ап. Павле триумфално им објавува на Коринтјаните: „ Еве, тајна ви кажувам; сите нема да се упокоиме, туку сите ќе се измениме, одеднаш, за еден миг на око, на последната труба: зашто ќе затруби, и мртвите ќе воскреснат нераспадливо, а ние ќе се измениме; зашто распадливото треба да се облече во нераспадливост, а смртното – да се облече во бесмртност. кога ова распадливо ќе се облече во нераспадливост, и она смртното – во бесмртност, тогаш ќе се збидне зборот напишан: „Победата ја проголта смртта. „О, смрт, каде ти е осилката? О, смрт, каде ти е победата?“ Осилото на смртта е гревот, а силата на гревот е Законот. Да Му благодариме на Бога, Кој ни дарува победа преку нашиот Господ Исус Христос. “ (1 Кор. 15:51-57)
Заклучок
Како сумарум и заклучок го повторуваме она што на почетокот го зачнавме, дека како никогаш досега, општеството посветува толку многу внимание на човекот и неговите потреби, а во исто време, како никогаш досега луѓето не биле толку осамени и изгубени. Тоа е затоа што човештвото ја изгуби вистинската основа и критериумот на вредностите, и тоа треба се промени.
Како и во математиката, кога равенката е поставена погрешно, и не го забележиме тоа и исправиме навреме, целиот процес ќе оди во погрешна насока ќе дојдеме до погрешно решение и ќе ја промашиме целта. Затоа, за свети Павле нема друга основа освен Христос (1. Кор. 3:11). Со Своето воплотување, Богочовекот Христос станува темел и критериум за сите вредности и повторно ги поставува работите во нормален распоред. Според христијанската антропологија и свети Павле, човекот е психофизичко битие од материјално тело и нематеријална душа/дух. Телото е покорно на душата, а душата со својата енергија го одржува телото во живот. Благодатта Божја , пак ја држи душата жива.
Душата има своја суштина и енергија. Срцето е центарот на душата. Во срцето има три енергии: умот како интелектуален (рационален) и волјата и желбата се ирационални (несловесни). Кога умот ја насочува својата примарна енергија во комуникација со несоздадените енергии Божји, тогаш тој се нарекува чист ум (или само ум) и тоа се нарекува созерцание. Кога умот комуницира со создадениот свет, тогаш тоа се нарекува интелект (разум) и тоа е искуство. Најважно е душата, т.е. умот да е насочен кон Бога, а не кон материјланото, па макар тоа било и самиот човек како кај хуманистите.
Човечкото суштество е центарот на психовизичкиот свет. Круна на сè создадено. Микро космос во макро космос. Слика и подобие Божјо. Потенцијален бог и бог по благодат. Бог го создал човекот добар со прекрасната хармонија и координација на сите негови сили. Таа хармонија се нарушува со гревот, заради што срцето преку своите три сили (ум, волја и желба) се инфицира и се заробува од страстите. Но и на ист начин, кога со истите сили ќе се насочи кон Бог, тоа и се чисти или лекува.
Целиот наш напор е да му се помогне на човештвото да го преобрази „надворешниот човек“ преку постојан аскетско – исихастичко подвиг и светотаинскиот живот во Црквата. Пред сè да се врати во првобитната состојба, а подоцна да се издигне до подобие Божјо, односно да се обожиме според сведоштвото на свети ап. Павле: „Знам еден човек во Христа, кој пред четиринаесет години, со тело ли, не знам; без тело ли, не знам, Бог знае, беше грабнат и однесен до третото небо. И знам дека тој човек, со тело ли, или без тело – не знам, Бог знае, беше грабнат и однесен во рајот и дека чул неискажливи зборови, кои човек не смее да ги каже.“ (2 Кор. 12:2-4)
Ова е вистинската цел на човечкото битие и неговото постоење (цел) затоа што сето тоа Бог ни го подготвил за нас, тоа е „теосис“, обожение.
Универзитет: Аделаид Kолеџ од Дивинити,
Постдипломски студии на Институтот Свети Кирил и Методиј
Предмет: „Толкување на I и II посланиe на св. ап. Павле дo Коринтјаните“
Професор: Протоереј – Ставрофор д-р Питер А.Л. Хил
Студент: Архимандрит Гаврил Галев
Bibliography
Athanasius, Orthodox Academy, The Orthodox Study Bible. Thomas Nelson, Nashville, 2008
Bailey, Kenneth E., Paul Through Mediterranean Eyes: Cultural Studies in 1 Corinthians. Downers Grove: IVP, 2011)
Дамаскин, Јован, Точно Изложување на Православната Вера. Икона, Скопје, 2005,
deSilva, David, An Introduction to the New Testament. Downers Grove & Nottingham: IVP and Apollos, 2004
Халам, Григориј, „Човековата Личност“, Свиток, Јануари, January 20, 2017
https://svitok.info/2017/10/20/human-person/#more-6616 (постирано Јуни 4, 2019)
Ivliev, Ianuary, Archimandrite, The Main Anthropological Concepts In The Epistles Of The Holy Apostle Paul Almanac “Alpha and Omega”, no.31, (2002)
Илиевски, Наум, Слово од Елеуса. Манастир Воведение на Пресвета Богородица Елеуса: Библиотека Воведение, 2001
Илиевски, Наум, Христијански Идентитет. Манастир Воведение на Пресвета Богородица Елеуса: Библиотека Воведение, 2018
Илиевски, Наум, Премин од Душевно во Духовно. Манастир Воведение на Пресвета Богородица Елеуса: Библиотека Воведение, 2015
Левитски, Николај, Свети Серафим Саровски. Св. Ѓорши Полошки: Велес, 2013
Logothetis, Spridon, A The Heart: An Orthodox Christian Spiritual Guide. Nafpaktos: Adelfotis Metamorfoseos Tou So, 2001
Kovacs, Judith L., 1 Corinhians: Interpreted by Early Christian Commentators. Wm. B. Eerdmans Publish Co: Grand Rapids, Cambridghe, U.K, 2005
Pappas, Barbara, First and Second Corinthians: A Study of Paul’s Letters. Salisbury: Regina Orthodox Press, 2005
Smith J., Peter, “Deification of Body and Soul in Athanasius of Alexandria: A Present Foretaste of Resurrection; (PhD diss., Asbury Theological Seminary, May, 2017) :https://place.asburyseminary.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2153&context=ecommonsatsdissertations
Popovic, Justin, Venerable, Interpreting the Letter of the First and Second Corinthians of the Holy Apostle Paul. The heirs of Father Justin, 2001
Powell, Alen Mark, Introducting the new Testament: A Historical, Leiteratry, and Theological Survey. Backer Pablishing Group, 2009
Romanides, John S., “Original Sin According to St. Paul.” The Romans, http://www.romanity.org/htm/rom.10.en.original_sin_according_to_st._paul.01.htm#180 (accessed June 4, 2019)
Staniloe, Dumitru, The Experience of God: Orthodox Dogmatic Theology (Vol. 2). Brookline: Holy Cross Orthodox Press, 2000
Vlachos, Hierotheos, Orthodox Psychotherapy: The Science of the Fathers. Levadia: Birth of Theotokos Monastery, 2014
Zacharou, Zacharias, Remember Thy First Love (Revelation 2:4-5): The Three Stages of the Spiritual Life in the Theology of Elder Sophrony. The Stavropegic Monastery of St. John the Baptist: Mount Thabor Publishing, 2006
Witherington, Ben, Conflict and Community in Corinth: A Socio-Rhetorical Commentary on 1 and 2 Corinthians. Grand Rapids: Eerdmans, 1995
[1] John S Romanides, “Original Sin According to St. Paul.” The Romans, http://www.romanity.org/htm/rom.10.en.original_sin_according_to_st._paul.01.htm#180 (accessed June 4, 2019)
[2] Ianuary, Ivliev, Archimandrite, The Main Anthropological Concepts In The Epistles Of The Holy Apostle Paul, Almanac “Alpha and Omega”, no.31, (2002),
http://aliom.orthodoxy.ru/fr_summ.htm (accessed June 4, 2019)
[3] Michael, Pomazanski, Orthodox Dogmatyc, 138
[4] Bailey, Kenneth E., Paul Through Mediterranean Eyes, 185
[5] Pappas, Barbara, First and Second Corinthians: A Study of Paul’s Letters. Salisbury: Regina Orthodox Press, 2005, 193
